Trzy dyscypliny, ale jeden sport. Jeden sport, ale dwa różne wymiary jego uprawiania. Triathlon to w ostatnim czasie jedna z najszybciej rozwijających się dyscyplin sportowych w Polsce, a nasi reprezentanci coraz śmielej pukają do światowej czołówki.
Triathlon to sport wielodyscyplinarny, który obejmuje pływanie, jazdę na rowerze i bieganie. W tym artykule skupimy się na dwóch głównych odmianach triathlonu: triathlonie olimpijskim i triathlonie na dystansach długich, czyli m.in na najpopularniejszym dystansie IRONMAN. Weźmiemy także pod uwagę uprawianie tego sportu na szczeblu wyczynowym oraz amatorskim.
Olimpijski sen
Dystans olimpijski jest najbardziej kompaktową odmianą triathlonu. Oprócz igrzysk olimpijskich na tym dystansie rozgrywana jest jeszcze seria Mistrzostw Świata (WTS – World Triathlon Series) oraz seria Pucharów Świata. Składa się na niego 1,5 km pływania, jazda na rowerze: 40 km oraz bieganie: 10 km. Na trasie kolarskiej zawodnicy podobnie jak w zawodowym peletonie mogą korzystać ze swojego “cienia aerodynamicznego” i jechać zarówno obok siebie, jak i za sobą.
W sporcie młodzieżowym dodatkowo dystans olimpijski jest skracany proporcjonalnie o połowę. Wyścigi rozgrywane są więc na dystansie sprinterskim, czyli 750m pływania, 20 km trasy kolarskiej i 5 km biegu. Coraz bardziej popularny staje się również supersprint (300m pływania, 10 km jazdy na rowerze i 2,5km biegu), który najczęściej stosowany jest podczas rywalizacji triathlonowych sztafet mix. Ta ostatnia rywalizacja pojawiła się już w programie Igrzysk Olimpijskich Tokio 2020.
Najbardziej rozpoznawalnym triathlonistą w historii bez wątpienia jest Jan Frodeno. Niemiec jest mistrzem olimpijskim z Pekinu (2008) i w świecie dystansów krótkich zdobył wszystko co było do zdobycia. Skłoniło go to do przejścia w bardziej komercyjną odmianę triathlonu i rozpoczęcie ścigania w imprezach IRONMAN, gdzie na dużo dłuższym dystansie i w nieco innej formule rywalizacji również został Mistrzem Świata. Co ciekawe, Jan Frodeno w 2018 roku wygrał rozgrywany w Polsce wyścig Enea IRONMAN 70.3 Gdynia.
Najlepszymi zawodnikami w historii polskich startów na międzynarodowej arenie triathlonu w wydaniu olimpijskim są: Agnieszka Jerzyk (udział w Igrzyskach w Londynie 2012 i Igrzyskach w Rio 2016) oraz Marek Jaskółka (udział w Igrzyskach w Pekinie 2008).
Zawody triathlonowe rozgrywane są już także dla dzieci. Kluby w Polsce prowadzą sekcje triathlonowe począwszy od kategorii młodzik (14-15 lat), która ma już swoją serię Pucharu Polski oraz inne prestiżowe zawody w całym kraju. Listę sekcji znaleźć można m.in na stronie internetowej Polskiego Związku Triathlonu.
Triathlon w wymiarze olimpijskim faworyzuje dobrych pływaków. To m.in dlatego trenerzy sekcji triathlonowych często szukają nowych zawodników w klubach pływackich. Szybkie pływanie pozwala na dystansie olimpijskim znaleźć się w czołówce już na etapie kolarskim. Dzięki temu zawodnicy mogą zaoszczędzić więcej sił na finałowy bieg jadąc w peletonie lub zaatakować i odjechać od reszty stawki, by wyrobić większą przewagę przed finałową dyscypliną.
By rozpocząć treningi triathlonowe potrzebne są podstawowe sprzęty treningowe z trzech dyscyplin, czyli:
- strój pływacki, czepek i okulary w przypadku pływania. Większość treningów triathloniści wykonują w basenie, jednak zawody i niektóre treningi odbywają się na wodach otwartych. Dlatego potrzebna jest jeszcze pianka triathlonowa i strój startowy w którym można pływać, jest dostosowany na rower (wkładka kolarska) i biegać.
- rower. Dla początkujących wystarczy podstawowy rower szosowy, ale zawodników na wyższym poziomie mogą zainwestować profesjonalne rowery szosowe aero, znane m.in ze sprinterskich pojedynków kolarzy na Tour de France. Niezbędny jest również kask i wpinane w pedała buty kolarskie.
- w przypadku biegania niezbędne są podstawowe buty treningowe dostosowane do konkretnego typu stopy. Profesjonaliści podczas startów używają butów biegowych ze specjalną płytką karbonową w podeszwie, czyli tzw. “startówek”. Warto również zainwestować w zegarek GPS, który pomoże nam monitorować dystans, tempo i rytm serca na każdych z trzech dyscyplin. Profesjonaliści trenują dodatkowo w oparciu o pomiar mocy w rowerach, a od niedawna także w butach biegowych.
Marzenia o hawajskiej wyspie
IRONMAN to bardziej wymagająca forma triathlonu, składająca się z następujących dystansów: Pływanie: 3,86 km, Jazda na rowerze: 180,25 km, Bieganie: 42,20 km (maraton). Historia triathlonowego dystansu IRONMAN sięga lat 70. XX wieku i związana jest z pewnym zakładem między trzema przyjaciółmi na Hawajach. Początki tej epickiej konkurencji sięgają 18 lutego 1978 roku, kiedy to John Collins, oficer amerykańskiego marynarki, zaproponował stworzenie wyzwania, które przetestuje, czy płynne przejście z trzech różnych dyscyplin sportowych – pływania, jazdy na rowerze i biegania – jest możliwe dla najbardziej wytrzymałych sportowców.
John Collins zainspirował się wyjątkowym charakterem trzech różnych wydarzeń sportowych organizowanych na Hawajach: Wyścigiem na 2,4-milowym dystansie pływackim Waikiki Roughwater Swim, Wyścigiem na 112-milowym dystansie rowerowym Oʻahu Perimeter Ride, oraz maratonem Honolulu Marathon.
Pierwsze zawody, który nazwano „IRONMAN”, odbyły się na Hawajach w miejscowości Honolulu. Wzięło w nim udział 15 zawodników, w tym trzy kobiety. Odtąd IRONMAN stał się wyzwaniem dla najbardziej wytrzymałych sportowców na świecie, a Hawaje stały się mekką dla triathlonistów marzących o pokonaniu tego epickiego dystansu. Co roku na wyspie Kona rozgrywane są Mistrzostwa Świata IRONMAN, gdzie startują zarówno profesjonaliści, jak i amatorzy. W 1981 roku został wprowadzony pierwszy triathlon IRONMAN poza Hawajami, w Stanach Zjednoczonych, w miejscowości San Diego.
Obecnie, zawody IRONMAN są organizowane na całym świecie, z setkami różnych wydarzeń w różnych kategoriach dystansowych. Na imprezach na pełnym dystansie do zdobycia za czołowe lokaty w kategoriach wiekowych są tzw “Sloty”. Dają one kwalifikację i uprawnienie do wystartowania w corocznych Mistrzostwach Świata IRONMAN. Mimo że oryginalny dystans 2,4 – 112 – 26,2 (w milach) jest wciąż najbardziej rozpoznawalny, istnieją także inne warianty, takie jak pół-IRONMAN (70.3 w milach) czy dystanse dla młodzieży. W kalendarzu imprez IRONMAN znajdują się także polskie zawody: w Warszawie, w Gdyni i w Poznaniu.
Dystans IRONMAN to mokry sen zarówno dla profesjonalistów, jak i dla amatorów. Triathlon długodystansowy w wydaniu powszechnym to rywalizacja w kategoriach wiekowych. Zawodnicy i zawodniczki są zazwyczaj przydzielani do kategorii wiekowych na podstawie ich wieku na dzień zawodów. Kategorie te obejmują różne przedziały wiekowe, np. 18-24, 25-29, 30-34, …, 70-74, 75+. Czyni to więc niesamowitą atmosferę w trakcie zawodów, gdzie najczęściej kilkaset lub w przypadku największych imprez kilka tysięcy osób ściga się na jednej trasie tocząc wyścig z własnymi słabościami, ale także ze swoimi rówieśnikami. To też jeden z nielicznych sportów, gdzie amatorzy ścigają się w tym samym momencie, na tej samej trasie z profesjonalistami.
Długie dystanse rządzą się również nieco innym podejściem jeśli chodzi o sprzęt. Imprezy IRONMAN rozgrywane są na zasadach non-drafting, więc na trasie kolarskiej nie można używać “cienia aerodynamicznego” rywala. Zawodnicy i zawodniczki ścigają się na rowerach przystosowanych do kolarskiej jazdy indywidualnej na czas. Aerodynamiczne konstrukcje ram i specjalne kierownice pomagające ustawić się w pozycji “aero”. Dzięki temu prędkości rozwijane przez profesjonalistów na dystansie 180 kilometrów to już coraz częściej ponad 45 km/h.
Triathlonowy styl życia
Triathlon to wymagający, ale zarazem satysfakcjonujący sport. Bez względu na to, czy wybierasz się na krótszy dystans olimpijski czy długodystansowy IRONMAN, kluczową kwestią jest systematyczny trening, odpowiedni sprzęt i wsparcie społeczności triathlonowej. Bez wątpienia, triathlon to nie tylko sport, ale także styl życia, który rozwija zarówno ciało, jak i umysł.
Triathlon był sposobem na pokonanie własnych demonów m.in dla Jerzego Górskiego., bohatera książki Łukasza Grassa “Najlepszy. Gdy słabość staje się siłą”, a później filmu “Najlepszy”. Górski w latach 1969–1982 był narkomanem, kilkakrotnie również przebywał w więzieniu i fizycznie był wrakiem człowieka. Jego przemiana zaczęła się kilka lat później podczas pobytu w Monarze i w ciągu sześciu lat treningu pod okiem m.in. Antoniego Niemczaka osiągnął poziom sportowy, który pozwolił mu na zwycięstwo w Double Ironman w Huntsville.
W 2023 roku zawody IRONMAN Gdynia ukończył Jakub “Patec” Patecki – twórca wideo i ulubieniec młodej widowni, członek legendarnej “Ekipy”. Całość swoich przygotowań i przebieg rywalizacji udokumentował w swoich filmach na platformie YouTube.